سكرت

دکتر محسن اسماعیلی عضو حقوقدان شورای نگهبان و از شاگردان مرحوم آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی به‌مناسبت دومین سالگرد ارتحال آن عالم ربانی در یادداشتی به آخرین حضور ایشان در مراسم پیاده‌روی اربعین پرداخته و یاد و خاطره استاد را گرامی داشته که در ادامه می‌خوانید:

حضرت استاد آیت‌الله حاج‌آقا مجتبی تهرانی (قدس سره الشریف) را می‌گویم که در آستانه اربعین به جوار معشوق دیرینش شتافت و هرروز که می‌گذرد خلأ پرناشدنی وجود مبارکش را بیشتر حس می‌کنیم. نمی‌دانم که از آن روز تا‌کنون چندین و چندبار در برابر این پرسش جانسوز جوانان و دانشجویان وامانده‌ام که با حسرتی بی‌پایان می‌پرسند: بدون او چه می‌توان کرد؟

خوشا به حالش که مصداق تام عمل به این توصیه امیر مؤمنان(ع) بود که می‌فرماید: با مردم چنان زندگی کنید که اگر ماندید پیرامون شمع وجودتان بگردند و اگر رفتید بر داغ فراقتان بگریند.

آخرین سال حضورش در اربعین بود که یکی از دوستان برای وداع به محضر ایشان رسید. او می‌خواست برای زیارت اربعین عازم کربلا شود، آمده بود تا ضمن خداحافظی دستورالعملی بگیرد. من نیز در محضر استاد بودم. تا شنید که او مسافر کربلاست، منقلب شد. با افسوس، آهی از نای جان برآورد و یاد سال‌هایی کرد که مقیم نجف بوده و در چنین ایامی پیاده به‌سوی حرم امام حسین(ع) می‌شتافت. به راهپیمایی اربعین و آثار معنوی‌اش سفارش کرد و در ضمن گفته‌هایش به ‌خاطره‌ای از گرفتن حاجت از این قدرت نمایی شیعی اشاره کرد:

«یک سال از طریق کنار شط به کربلا می‌رفتیم. این طریق دوبرابر مسافت جاده، امّا باصفا بود، من و مرحوم آقا سیدعبدالهادی (شیرازی) جلو می‌رفتیم و تعدادی از طلاب و معاریف هم پشت سر ما در حرکت بودند. تقریباً یک ساعت به غروب بود که در راه، زنی از عشایر جلوی ما را گرفت و برای پذیرایی و استراحت به درون مهمان‌خانه‌اش (که مُضیف می‌نامند) دعوت کرد.

آقا سیدعبدالهادی که اهل نجف هم بود، تشکر کرد (تا بتوانیم راه بیشتری طی کنیم). امّا آن زن اصراری بی‌اندازه کرد. وقتی ایشان دوباره نپذیرفت، عصبانی شد و شروع به پرخاش کرد!

زن عرب ناگهان و در حالی که عصبانی بود، مرا بغل کرد تا به‌زور به‌سمت مُضیف ببرد و شوهرش را هم به‌کمک صدا زد!»
استاد درحالی‌که چهره‌اش گلگون و برافروخته‌تر شده بود، ادامه داد: «بالاخره چاره‌ای نبود و با همراهان به مُضیف آنها رفتیم که با سَعَف و نی ساخته بودند و خیلی هم کوچک بود؛ به‌طوری که مجموع ما که حدود ۲۰تا ۲۵ نفر بودیم، شب به‌سختی خوابیدیم.

به هر حال شوهر آن زن دلیل اصرارشان را که یک نذر بود توضیح داد و گفت: ما چندین سال است که ازدواج کرده ولی بچه‌دار نشده بودیم. پارسال به کربلا رفتم؛ به حرم (حضرت) عباس؛ و به او گفتم: اگر در سال بعد بچه‌دار شویم، زائرانِ برادرت را پذیرایی می‌کنم و حالا بچه‌دار شده‌ایم. آن مرد رفت و نوزادشان را آورد و ما دیدیم.

آن زن و شوهر خیلی هم فقیر بودند. یک گوسفند بیشتر نداشتند. آن مرد‌‌ همان گوسفند را هم ذبح کرد و درسته پخت و سر سفره آورد…». آن پیر فرزانه که سخت دگرگون شده بود، سال بعد به‌اصرار ما برای سفر به عتبات آماده شد، همه مقدمات نیز انجام شد، اما ناگهان پیغام داد: «منم که دیده به‌دیدار دوست کردم باز».

او رفت و اینک همه ما در هر گامی که برای زیارت اربعین به‌سوی کربلا برمی‌داریم، به یاد او هم زمزمه می‌کنیم: «اَلسَّلامُ عَلی وَلِی‌الله وَ حَبیبِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلی خَلیلِ‌الله وَ نَجیبِهِ؛ اَلسَّلامُ عَلی صَفِی‌الله وَ ابْنِ‌صَفِیهِ؛ اَلسَّلامُ عَلی الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهیدِ؛ اَلسَّلامُ علی اَسیرِ الْکرُباتِ وَقَتیلِ الْعَبَراتِ…».

اجتماع بزرگ شیعیان در پیاده روی اربعین چه اثراتی را بر قلوب مومنین در سراسر جهان می گذارد و این اثر از کجا نشات می گیرد؟

یکی از عوامل بسیار مهم تقویت ایمان، دیدن تجلی ایمان مومنین است. شما وقتی در مسجد نماز می خوانید ایمان دیگران را در حال سجده و رکوع می بینید و کسانی که خدا را در ظاهر ندیده اند ولی چگونه به سمت او سجده می کنند؛ این ایمانی که دیده می شود ایمان ما را هم تقویت می کند. هرچه ایمان در اوج خودش و لحظه های ناب خودش تجلی پیدا کند اثرش در ایمان دیگران بیشتر است و شهادت هم به همین دلیل آن اثر با عظمت را بر ایمان دیگران دارد.

وقتی در مسیر کربلا، در پیاده روی اربعین عشق و خلوص و محبت به اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را مردم مشاهده می کنند -که خودش معجره است- بعد از 1400 سال این همه ارادت رو به افزایش چگونه در دل ها پدید آمده ؟ این خود روایت یک معجزه است. مجزه ایمان به اولیاء خدا. زمانی که کسانی در این مسیر قرار بگیرند واین ایمان زائرین اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را ببینند موحد و مومن تر می شوند. هر کسی کاهل نمازی می کرد وقتی این اوج ایمان را می بیند نماز خوان تر می شود. ما باید کاری کنیم که ایمان ها تقویت شود. راحت ترین و موثرترین راه برای این کار این است که فرد، ایمان های متجلی شده را پیدا کند.

ایمان به ولی خداست که ریشه عزاداری اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را تشکیل می دهد و الا مظلوم در عالم بسیار است حتی سر از بدن جدا، تشنه لب . درست است که حجم این مصائب به گونه ای خاص در کنار یکدیگر قرار گرفته و بی نظیر شده اما واقعا سوز عاشقان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) به خاطر حجم مصیبت نیست. یک ذره از مصائب اباعبدالله الحسین (علیه السلام) هم چشم ها را گریان میکند. یک روضه کوتاه خوانده می شود همه بشدت متاثر می شوند و این نتیجه ایمان به ولی خداست. مومنین نمیتوانند کوچکترین اسایه ادب و مصیبت به اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را تحمل کنند لذا عزاداری برای ایشان تجلی ناب ترین ایمان هاست. ابلیس هم نماز می خواند اما بعد مشخص شد که ایمانش درست نبوده و کافر است . انسان زمانی که ایمان به ولی خدا بدست بیاورد صداقت ایمانش به خداوند هم مشخص می شود و لذا ایمان به ولی خدا علامت عمق ایمان به خداست. در اربعین میلیون ها نفر ایمان عمیق خود را به ولی خدا به نمایش می گذارند و معلوم است که اثر معنوی بالایی را بر انسان خواهد گذاشت و ضعف ایمان ها را بر طرف می کند.

حضور شیعیان کشورهای مختلف از سراسر جهان در پیاده روی اربعین نشان از چیست و از این فرصت چه استفاده ای می توان نمود؟

بیداری ملت ها در منطقه قبل از هر کشوری در عراق به راه افتاد و آن هم با اظهار ارادت به اباعبدالله الحسین (علیه السلام) که عمده تجلی آن نیز در زیارت با پای پیاده و هر سال از سال گذشته با شکوه تر است. عرض ارادتی که نه تبلیغات خاصی برایش شده و نه مردم آموزش های خاصی برای این موضوع دیده بودند. بعد از سی سال محجور بودن و مظلوم بودن ذکر اباعبدالله الحسین (علیه السلام) به علت ظلم حزب بعث و با این همه تحولی که بی سابقه بود؛ این حرکت عظیم مردم نشان دهنده بیداری دل هاست که بعدها نمونه هایی از آن را در کشورهای دیگر هم به سطح خودشان مشاهده می کنیم.

ممکن است بسترهایی که موجب شد این بیداری به وجود بیاید امور متعددی باشد مثل اشغال‌گری آمریکا و نبرد صوری او با رژیم صدام؛ ولی به هر حال مردم فرصتی پیدا کردند و در این فرصت ایمان و بصیرت خودشان را به نمایش گذاشتند و این جریان به هر حال حرکتی است که راه خودش را در دل تاریخ باز خواهد کرد و به اهداف خودش خواهد رسید. امیدواریم در فضای جدیدی که در کشورهای منطقه به وجود آمده بتوانند با بزرگداشت عزای اباعبدالله الحسین (علیه السلام) این حقیقت مشترک بین مذاهب اسلامی را بیشتر تجلی دهند. مردم جهان باید اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را که عامل همه انقلاب هاست بهتر بشناسند. عشق به حسین(علیه السلام) در دل ها بیش از پیش جای خودش را باز نماید که با همین پیاده روی ها و همین حرکت های زینب وار مقدماتش را می توان فراهم کرد و انشاء الله حرکت میلیونی مردم در اربعین زمینه ساز یک بیداری جهانی شود.

اهمیت حضور عزاداران حسینی و مردم کشورمان در مراسم پیاده روی اربعین به چه میزان است؟

کسانی که گریه می کنند برای اباعبدالله الحسین (علیه السلام) حیف است بزرگترین مجلس عزاداری را درک نکنند. باید بیایند ببینند اباعبدالله الحسین (علیه السلام) با دل ها چه می کند و عظمت حج حسینی را از نزدیک مشاهده کنند و لذت ببرند و بهترین اشک های خودشان را در چنین محفل با عظمتی از دیدگان جاری کنند. کسانی که دوست دارند در این مجالس قطره ای از دریا باشند، بیایند در موقعیت پیاده روی اربعین قرار گرفته و قطره ای از اقیانوس عزاداران حسینی شوند. حیف است که اربعین کربلا درک نشود. میعادگاه اهل عبادت ایام حج تمتع است و میعادگاه عزاداران اباعبدالله الحسین (علیه السلام) اربعین در کربلاست و این از علائم شیعه است. بنده به همه ذاکران و سینه زنان حسینی عرض می کنم که اگر می خواهند اجرشان را از خانم زینب کبری (سلام الله علیها) بگیرند اربعین به کربلا بیایند. چرا که طبق روایات، این بانوی بزرگوار در اربعین به کربلا بر می گردند. ذاکرین و سینه زنان حسینی بیایند در کربلا اجرشان را حضوری از خانم حضرت زینب (سلام الله علیها) دریافت کنند. بزرگترین کار این است که در سیل کاروان حضرت قرار بگیریم و رجعت همه مردم به سوی اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را به چشم خود مشاهده کنیم رجعتی که انشاء الله مقدمه می شود برای تعجیل ظهور حضرت حجت (علیه السلام).

اگر کسانی می خواهند آینده جهان را ببینند و در رقم زدن آینده جهان موثر باشند بیایند و اربعین را ببینند. بزرگترین میعادگاه منتظران آقا امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف). بیایند و ببینند که مقدمه چینی برای ظهور حضرت صاحب الزمان همین اجتماع اربعین حسینی است و بزرگترین سرمایه اجتماعی ما که محبت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است؛ در اجتماع اربعین متجلی میشود.

یک زمانی حضرت امام خمینی(ره) می فرمودند راه قدس از کربلا می گذرد و این یک تعبیر کنایه ای و پر رمز و راز بود؛ چرا که هنوز هم راه قدس از کربلا می گذرد و آزادی قدس یعنی نجات جهان از استکبار و ظلم و راه آن تنها از مکتب حسینی و عشق حسینی عبور میکند که کربلا تجلی گاه این عشق است و از کربلاست که جهان بشری آزاد خواهد شد. انشاء الله از آینده جا نمانیم.

ائمه(ع) در زمینه بزرگداشت اربعین خود پیشقدم بوده و اعمال مخصوصی را برای این روز دستور داده اند . بیستمین روز صفر یعنی اربعین زمانی است که کاروان اسرا، از شام به مدینه بازگشتند و روزی است که جابر بن عبدا… انصاری، صحابی رسول خدا (ص)، از مدینه به کربلا رسید و به زیارت قبر امام حسین(ع) رفت و او نخستین کسی است که قبر آن حضرت را زیارت کرد. در این روز، زیارت امام حسین(ع) مستحب است و این زیارت، همان زیارت اربعین است که امام حسن عسکری(ع) آن را از نشانه های مؤمن دانسته اند.(1)

6. وسایل الشیعه، ج 10، ص

اربعینی بر عزاداران و ارادتمندان خاندان نبوت گذشت که سراسر لبریز از پیوندهای عاشقانه میان شیعیان و مولایمان حضرت حسین علیه السلام بود. امیدواریم که ذات اقدس الهی به کرم و رحمت خودش از همگی قبول فرماید.مناسب است از این فرصت مناسب استفاده کنیم و اندکی درباره ماجرای کربلا تامل داشته باشیم.

از مباحث بسیار مهم در عاشورا شناسی، بحث اهداف حادثه کربلاست. تردیدی نیست در اینکه امام معصوم کاری را که انجام می دهد بر اساس حکمت و عقلانیت است و به اصطلاح علما کار عبث و بیهوده از چنان مقامی سر نمی‌زند. از این روست که اندیشمندان و متفکران برجسته در صدد برآمدند تا برای این ماجرا به جستجوی علل عقلانی برآیند و در کنار مطالبی که در برخی روایات آمده و قیام را تکلیف سید الشهدا علیه السلام بیان کرده است[۱] به کنکاش عقلانی ادامه دهند؛ چه، منافاتی ندارد که یک تکلیف دینی دارای ابعاد اجتماعی و عقلانی نیز باشد.

دو نکته مهم در اینجا وجود دارد که نباید با هم خلط شود:

یکی اینکه در اینجا دو مطلب وجود دارد: مطلب اول “آثار و نتایجی که بر ماجرای کربلا مترتب شد، کدام است؟” به تعبیر دیگر پس از شهادت امام حسین چه تاثیرات مختلفی در دنیای اسلام اتفاق افتاد. بحث دوم اینست که خود حضرت از قیامشان چه اهدافی داشتند. تفاوت دو بحث روشن است. ممکن است یکسری اتفاقات به صورت ناخواسته بر یک نهضت مترتب شود و همچنین ممکن است به علت مساعد نبودن شرایط، اهداف قیام محقق نگردد.

بحث ما درباره مطلب دوم است.

نکته دوم اینکه یک قیام ممکن است دارای اهداف کوتاه مدت و بلند مدت باشد. بر این اساس ممکن است هدف نزدیک حضرت حسین علیه السلام امر به معروف و هدف دورتر ایشان سرنگونی حکومت جور اموی بوده باشد.

اما اصل بحث: به لحاظ تاریخی تردیدی نیست که حضرت حسین(علیه السلام) تنها برای شهید شدن آن هم در سرزمین کربلا، قیام نکردند. اگرچه بیعت نکردن با یزید علت خروج حضرت از مدینه و مکه بوده است اما توجه به نامه‌های کوفیان و فرستادن سفیر برای بیعت با آنان حکایت از تلاش حضرت برای انجام یک قیام مسلحانه علیه حکومت جور یزید دارد. مشکل مهمی که در این بحث وجود دارد اینست که با توجه به اخبار متعددی که شهادت حضرت را پیش بینی کرده بود و با توجه به بحث «علم امام به برخی مسائل غیبی» که در علم کلام محل بحث است، چگونه می‌توانیم مساله را تبیین نماییم که از طرفی علم حضرت زیر سوال نرود و از طرف دیگر این واقعیت تاریخی که امام برای گرفتن حکومت تلاش کردند به اشکال برنخورد.

از پاسخ های عرفانی و باطنی حادثه که بگذریم، دو دیدگاه اصلی در بحث وجود دارد: یکی دیدگاهی که اصل را بر شهادت طلبی امام بنا می‌کند و معتقد است حضرت از ابتدا به دنبال شهادت بوده است و اقدامات تاریخی حضرت در مورد ارتباط با کوفیان و بیعت و حرکت به سمت کوفه و… به نوعی ظاهر سازی است. دیدگاه دوم در برابر معتقد است که حضرت کاملا به دنبال تشکیل حکومت بودند و شکستشان به علت برخی عوامل اتفاقی همانند آمدن ابن زیاد به کوفه می‌باشد. بنا بر این شهادت حضرت یک حادثه است که با وجود پیش بینی در روایات نبوی و علوی، تاثیری در اقدامات و منویات حضرت نداشته است. هر دو دیدگاه طرفدارانی دارد که هریک به دلایل متعددی استناد کرده‌اند.

اما دیدگاه وسطی وجود دارد که تلاش کرده است به نحوی میان هر دو نظر جمع کند. هم واقعیات تاریخی را نادیده نگیرد و هم به لحاظ کلامی از علم امام پاسداری کند. از منظر این دسته علم غیب پیامبران و امامان سبب تکلیف نمی شود. آنان بر اساس این دیدگاه معتقدند که امام حسین علم به شهادت داشتند اما به آن ترتیب اثر نداده و بر اساس مصالح مسلمانان قصد تشکیل حکومت اسلامی داشته است. از دیدگاه این دسته با وجود علم غیب حضرت: «قیام امام در برابر یزید و بیعت گرفتن مسلم بن عقیل در کوفه برای آن حضرت پس از اعلام آمادگی شیعیان برای تشکیل حکومت اسلامی دلیل روشنی است بر اینکه قیام او برای تشکیل حکومت اسلامی بوده است.»[۲]

تحقیق این بحث، سر درازی دارد هدف ما اشاره و مروری به اصل موضوع بود.

در زیارات حضرت حسین(علیه السلام) زیارت اربعین از این جهت که اشاره به یکی از اهداف بلند مدت شهادت حضرت دارد جالب توجه است: «و بذل مهجته لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة.»[۳] خون دلش را در راه تو ریخت تا بندگانت را از نادانی و حیرت گمراهی نجات دهد.

خوب با توجه به حوادث تاریخی، ممکن است گفته شود در چه زمانی این امر محقق شد. چه وقت مردم از گمراهی نجات پیدا کردند. پاسخ اینست که اولا همان گونه که گفتیم نیت حضرت با تحقق خارجی آن تفاوت دارد. ممکن است نیت امام از نهضت بزرگش این باشد که همه مردم را از گمراهی نجات دهد اما در مقام تحقق به علت موانع به بخشی از این هدف والا دست یابد. علاوه بر آن بر اساس تاریخ مسلم اسلامی، شهادت حضرت زمینه ساز توجه مضاعف مردم به اهل بیت(علیهم السلام) را فراهم آورد و یکی از علل نشر و گسترش تشیع را فراهم آورد. تعداد شیعیان که به شدت اندک بود، در کمتر از یک قرن چنان گسترش یافت که در ابتدای امامت حضرت کاظم(علیه السلام) در سال۱۴۸ هجری، شیعیان به یکی از مذاهب اسلامی تبدیل شده و در اقصی نقاط کشور اسلامی با مقام امامت در ارتباط بودند. نور ولایت که در حال خاموشی بود چنان جاذبه‌ای پیدا کرده بود که حتی عباسیان برای سرنگونی خاندان اموی از شعار خونخواهی اهل بیت(علیهم السلام) سود جستند. شعار ارادت به اهل بیت گسترش یافت و زمینه برای انزوای دشمنان فراهم آمد.

زیارتی هم ردیف نمازهای واجب!

هر ساله مصادف با اربعین حسینی جمع کثیری از عاشقان امام حسین علیه السلام به قصد زیارت تربت پاک ایشان از اقصی نقاط جهان به سوی آن حضرت رهسپار شده، مشقت راه را به جان می خرند تا عشق و ارادت خویش را به مولایشان ثابت کنند. گفتنی است در این زیارت و زیارت نامه ای که به نام زیارت اربعین معروف است، حکمتی نهفته است که دریافت آن انسان را متدین می کند.

در باب اهمیت زیارت اربعین آمده است: امام حسن عسکرى فرموده است: پنج چیز از نشانه‏هاى مومن است. گزاردن پنجاه و یک رکعت نماز واجب و نافله و زیارت اربعین و انگشتر در دست راست کردن و پیشانى بر خاک ساییدن و بلند گفتن‏ بسم الله الرحمن الرحیم(روضة الواعظین/ ترجمه مهدوى دامغانى،ص: ۳۲۱)

اهمیت زیارت اربعین، تنها به این نیست که از نشانه های ایمان است، بلکه طبق این روایت در ردیف نمازهای واجب و مستحب قرار گرفته است. بر پایه این روایت، همان گونه که نماز ستون دین و شریعت است، زیارت اربعین و حادثه کربلا نیز ستون ولایت است. به دیگر سخن، براساس فرموده رسول خدا(صل الله علیه): عصاره رسالت نبوی (صلی الله علیه) قرآن و عترت است؛ «إنى تارک فیکم الثقلین… کتاب الله و… عترتى أهل بیتى» . عصاره کتاب الهی که دین خداست، ستونی دارد که نماز است و عصاره عترت نیز ستونش زیارت اربعین است که این دو ستون در روایت امام عسکری(علیه السلام) در کنار هم ذکر شده است؛ امّا مهمّ آن است که دریابیم نماز و زیارت اربعین انسان را چگونه متدین می کنند.

زیارت زمانی مثمر ثمر واقع می شود که با تأمل و تفکر همراه باشد، و زائر به واسطه آن معرفتی کسب کند، از این رو زیارت و خواندن زیارت نامه بدون توجه به مفاهیم و معانی که در برش نهفته است اگر چه خالی از فایده نیست اما اصل مطلب نیز به جای نیامده است. زیارت اربعین نیز به ظاهر در بردارنده مفاهیم ساده ای است اما با کمی دقت متوجه می شویم که یک صفحه دعا چه معارف و رسالت عمیقی در دل خویش جای داده است.

تعبیه دو هدف در متن زیارت اربعین

گفته شده که هدف اساسی سالار شهیدان نیز تعلیم و تزکیه مردم بوده است و در این راه، هم از طریق بیان و بنان اقدام کرد و هم از راه بذل خون جگر که جمع میان این راه ها از ویژگی های ممتاز آن حضرت(علیه السلام) است.

خلاصه آن که رسالت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تعلیم کتاب و حکمت از یک سو و تزکیه نفوس مردم از سوی دیگر بود تا هم جاهلان را عالم نماید و هم گمراهان را هدایت کند و در نتیجه، جهل علمی و جهالت عملی را از جامعه جدا سازد. همین دو هدف در متن زیارت اربعین سالار شهیدان(علیه السلام) تعبیه شد؛ چنان که منشأ ددمنشی منکران رسالت و دشمنان نبوّت، حبّ دنیا و شیدایی زرق و برق آن بود و عامل مهمّ توحّش منکران ولایت و دشمنان امامت نیز همان غَطْرَسه دنیا و دلباختگی به آن بود، که در بخشی از زیارت اربعین به آن اشارت رفته است: «و تَغطْرَس و تَرَدّی فى هواه»(کتاب شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،آیت الله جوادی آملی)

تعلیم و تزکیه در کنار هم

مسافری که قصد عزیمت به سوی کربلا را دارد می بایست در این سفر مهم تر از هر امر دیگر دو راه را پیشه خویش سازد.

یک: در ابتدای سفر که آماده حرکت است به قیام آن حضرت بندیشد که چرا ایشان حاضر به چنین ایثاری شدند و هدفشان چه بوده و چه نیکوتر که به دنبال حل مسئله برآمده و خود در ابتدا با استفاده از منابع موثق پاسخ خویش را به دست آورد. همین امر بهانه ای می شود که در ادامه راه نیز سوالات متعدد دیگر ذهن فرد را به خود مشغول داشته و نتیجه این سوالات این شود که اولا نگاه و دید خویش را نسبت به جهان پیرامون خویش بازتر ساخته و در صدد دست یافتن به حقیقت جهان هستی برآید چرا که دیگر برای این فرد در پس هر اتفاقی معنایی نهفته است و جهان و رویدادهایش هیچ در هیچ نیست. دوم آنکه در می یابد برای رسیدن به حقیقت می بایست از در علم و حکمت وارد شد و با ذهنی عاری از معارف نمی توان کاری از پیش برد و این می شود که پی به ضرورت کسب علم و معرفت برده و درصدد کسب آن بر می آید. حضرت پیغمبر صلى الله علیه و آله فرمود که‏: کسب علم بکنید؛ زیرا که علم، وسیله است میان شما و میان خداى- عزَّ و جلَّ-، و طلب علم، واجب است بر هر مسلمانی.( منهج الیقین‏ ص۳۸۶)

دوم: همان گونه که اشاره کردیم رسالت امام حسین علیه السلام تعلیم در کنار تزکیه و تهذیب بود، تهذیب نفس نوعی جهاد و مبارزه با دشمنان درونی است، که در کمین انسان ها هستند. (اخلاق در قرآن، آیت الله مکارم شیرازی) اگر انسان خباثت را از نهادش بیرون نکند هر چه درس بخواند و تحصیل بکند نه تنها فایده ای بر آن مترتب نمی شود بلکه ضررها دارد علم نور است ولی در دل سیاه دامنه ظلمت و سیاهی را گسترده تر می سازد آنان که دین سازی کرده و باعث گمراهی انبوهی شده اند اکثرشان اهل علم بوده اند.(جهاد اکبر، امام خمینی ره)

مسافری که بار سفر به سوی کربلا را بسته و پای پیاده به آن سو می رود اگر تهذیب نفس نداشته و در اثنای سفر مرتکب اشتباهات اخلاقی و رفتاری ریز و درشت شود نه تنها اجری از این سفر نبرده بلکه چهره مومن و مسلمان را خدشه دار می سازد؛ چرا که اربعین حسینی میعادگاه عاشقان حضرتش و جلوه گاه محبان اوست و حال اگر این محب چهره زشتی از خویش به نمایش گذارد دیگر ملت ها و اقوامی که در مواجه با او قرار می گیرند از او و محبوبش چه خواهند گفت؟!

مسافر دشت نینوا با مدد جستن از دو بال حکمت و تزکیه است که مولایش را در به ثمر رساندن رسالتش یاری کرده و در جواب ندای هل من ناصرینصرنی به امام معصومش لبیک می گوید و چنین زیارتی است که انسان را متدین می سازد، و تدین واقعی یعنی آراسته بودن به علم و حکمت و پیراسته گشتن از هوای نفس.